Үндэсний сэтгэлгээний онцлог хэлэндээ тусах нь

Дахиад л орчуулгын тухай. Хийж байгаа орчуулгаа уншиж үзэхэд доор бичигдсэн алдааг нэлээн хийгээд байх шиг санагдсан. Тиймээс өөртөө болон орчуулга хийж буй, хийх та бүхэнд М.Саруул-Эрдэнэ ахын "Сонирхол хэл шинжлэл" номоос англи, монгол хэлний гол ялгааны тухай өгүүлсэн доорх хэсгийг сануулга болгон оруулж байна.

5. Өгүүлбэрийн бүтэц

Өгүүлбэрийг бүтээгч гол гишүүдийг хэл шинжлэлд өгүүлэгдэхүүн(subject), тусагдахуун(object), өгүүлэхүүн(predicate) хэмээн нэрийддэг. Өрнийн хэлнүүд өгүүлэгдэхүүн буюу үйлийн эзэн, тусагдахуун буюу үйлэнд өртөгчийг маш тодорхой байхыг шаардана. Гэтэл дорны хэлнүүдэд өгүүлбэрийн хам сэдэв, яриа болж буй орчноос эдгээр гишүүдийг хийсвэрлэн тогтоож болохоор байвал заавал дурдах албагүй. "Дорж оюутан байхдаа хөлбөмбөг тоглодог байсан" гэсэн нийлмэл өгүүлбэрийг англиар буулгахад "When Dorj was a student He used to play soccer" болно. Монгол өгүүлбэрт эхний "оюутан байсан" эзэн нь Дорж учир "хөлбөмбөг тоглодог байсан" эзэн нь аанай л Дорж хэмээн хоёр дахь хэсэгт өгүүлэгдэхүүнгүйгээр найруулсан байхад англи өгүүлбэрт нийлмэл өгүүлбэрийн хоёр хэсэг хоёулаа тов тод өгүүлэгдэхүүнтэй байх ёстой. Монголчууд хийсвэрлэн сэтгэдэг ард түмэн учраас "дуслыг хураавал далай" гэх мэт өгүүлбэрийг эзэн биегүй найруулан, ерөөс хэн бүхэнд хамаатуулан ойлгож чадах бол англичууд ихэд тодорхой сэтгэдэг учраас "if you collect drops..." Хэрвээ ЧИ дуслыг хураавал ...) хэмээн заавал эзэн гаргаад ирнэ. Яруу найрагч Л.Дашням яг энэ талаар нэг сонин зүйл хуучилж билээ. Дашням гуай өөрийнхөө шүлгээс нэгэн Америк найрагчтай хамтран англи хэлээр орчуулж л дээ. "Юмны учир олдоно оо" гэсэн нэг хийсвэр хэллэгийг эвтэйхэн буулгахын тулд "бүх юм ойлгогдоно" гэсэн санаа хэмээн англиар тайлбарлаж, Гэтэл мань орчуулагч "яг юуны учир ойлгогдох юм, чухам хэн тэрийг ойлгох юм?" гээд тодорхой эзэн нэхээд зовоогоод байсан гэдэг. Хоёр хэлний энэ ялгааг үл ойлгох залуу орчуулагчид эх хэлээрээ харь хэлний загварыг барьж, ярьж бичих гээд байдаг боллоо. Нэг хүүхэлдэйн кинон дээр усанд живж байгаа нохой "Somebody help me" хэмээн хашгирна. Монгол орчуулга нь "Хэн нэг нь надад туслаарай" хэмээх аж. Уг нь хөөрхий тэр америк нохой өрнийн сэтгэлгээтэй амьтан болохоороо ХЭН туслах (somebody), ХЭНД туслах (me) гэдгээ тодорхой өгүүлж байгаа юм. Гэтэл дорны сэтгэлгээгээр бол "Туслаарай" гэхэд л хангалттай. Мэдээж, сонсож байгаа хэн нэг нь, бодоож, живж байгаа тэр мууд л тусална биз дээ. Тэгээд ч живж үхэх гэж байхад чинь юун өгүүлэгдэхүүн, юун тусагдахуун, юун хоёр бүрэлдэхүүнт, дэлгэрэнгүй, бүрэн өгүүлбэр. Тэр нохой тэнэгтээ бус хэл нь тийм зохион байгуулалттай байгаа хэрэг. "Явбал яваг" гэсэн богинохоон монгол өгүүлбэрийг та англиар орчуулаад үз дээ. Би бол "if he wants to go, let him go" буулгана. Нэг юм хэлээд байгаа биз?

(2011 оны 2 сард хуучин блог дээр оруулсан бичлэгээ хуулав)

Г.Аким гуайн орчуулагчдад өгсөн зөвлөгөө

Дээхнэ тохиолдлоор Гоодаль сэтгүүл олж үзсэнд дотор нь СГЗ, орчуулагч Г.Аким гуайн ярилцлага гарсан байв. Уншаад үзтэл орчуулга хийж буй хүмүүст тун хэрэгтэй зөвлөгөө өгчээ. Яасан завшаантай хэрэг вэ гээд тийм зөвлөгөөтэй хэсгийг нь компьютертээ шивж хадгалсан юм. Би хувьдаа Аким гуайн орчуулгын нэг л номыг уншсан хүн, "Зуун жилийн ганцаардал"-ыг нь. Үнэхээр мундаг бүтээл, над шиг орчуулга оролдож буй хүмүүсийн заавал уншчихсан байх номны нэг болов уу. Аким гуайг сүүлийн үес харин мулгуу, бэртэгчин хүмүүс их л гомдоож буй бололтой. Ш.Баатар ахын блог дээр түүний бухимдаж бичсэн нийтлэл тавигдсан байна лээ.

Гоодаль: Орчуулга сайн боллоо гэж үзэхэд ямар ямар зүйлс чухал вэ?

Нэгд, орчуулж буй зүйлээ хэр зэрэг ойлгож байна вэ, хоёрт, хэр зэрэг сайхан монгол хэлээр орчуулж чадав аа гэдэг хоёр зүйлийг хэлнэ. Найруулга зүй нь их сайн, утга алдаагүй байх ёстой. Манайхны зарим орчуулгыг хэд хэд уншаад ойлгогдохгүй юм. Гэтэл жинхэнэ орчуулга гэдэг бол нэг уншаад л ойлгогдохоор байдаг.

“Монгол хэл их хатуу хэл юм. Та нарын ярьж байгаа, хэрэлдээд байгаа хоёр нь ялгагдахгүй юм” гэж гадаадынхан хэлэх нь бий. Гэтэл манайхан өөрсдөө монгол хэл бол их уянгын хэл гэж ойлгодог.

Бид чинь өөрсдөө л монгол хэлээ магтана шүү дээ. Б. Ренчин гуай “Хөндий цээжинд орогч бүгдийг илэрхийлэгч чадалт хөгжим мэт яруу сайхан монгол хэл минь” гэсэн байдаг. Энэ цээжин дотор юу л орно бүгдийг илэрхийлэх чадал буй нь хөгжим мэт яруу сайхан байх нь. Тэр сайхан нь алдагдаад манай сонин хэвлэлүүд хэлээ хазсан зүйл бичээд байх юм. Тэгэхээр хахир хатуу сонсогдохгүй яах билээ. Монгол хэлийг уянга яруу болгодог нь нэгд эгшгэндээ байна. Монгол хүн яагаад ямар ч хэлийг цэвэрхэн сурчихдаг вэ гэвэл дэлхийн бүх ард түмний авиа Монголд байдаг учраас тэр юм. Монгол хэлийг уян налархай болгож буй хоёр дахь шалтгаан нь үйл үгэндээ байна. Нэр үг хэлийг хатуу болгодог эд юм. Мөн нэр үг оруулахгүйгээр зөвхөн үйл үгээр ч бид ярих боломжтой. Энэ тухай би бичиж л байсан даа. Зурагтаар гар бөмбөгийн тэмцээн тайлбарлаж байгаа хүн “тэдэн номерын хүн дамжуулалт хийгээд, тэдэн номерын хүн өргөлт хийгээд... цохилт хийлээ” гэж байгаа юм. Гэтэл тэр тайлбарлагч баахан “лт”-үүдийг хэлж ядсаар байтал аль хэдийнээ бөмбөг уначихаж байгаа байхгүй юу. Үүнийг давууллаа, авлаа, өргөлөө, цохилоо гэхэд болчихож байгаа юм. Бөмбөгнийхөө хурдыг ч гүйцнэ. Ингэхээр орчуулга ч биш, зохиол ч биш зүйл бичихгүйн тулд хэлийг уян налархай болгогч үйл үгээр бичиж сурах хэрэгтэй.

Ном орчуулах сонирхолтой хүмүүс орчуулах номоо хэрхэн сонгох нь зүйтэй вэ?

Хүн өөрөө л сонирхож, үүнийг би орчуулж, уншигчиддаа хүргэж чадах юм байна, өөр хүн бол барахгүй ээ гэж бодож хийвэл тэр орчуулга сайн болно. Хүн дуртай юмандаа сайн шүү дээ. Ер нь нэгэнт уран зохиолын, уран орчуулагч болъё гэж бодож байвал өөрийнхөө зүрх сэтгэлийг өгсөн тэр зохиолчийн бүтээлийг орчуулах хэрэгтэй.

Жич: Зургийг Орчуулгын блог-оос авав. Зураг хайж яваад энэ блогийг олсон юм. Тун хэрэгтэй блог шиг харагдав. Одоо эцээхэн шиг үзээтхэе. Та бүхэн бас сонирхоорой.

(2011.1 сард хуучин блог дээр оруулсан бичлэгээ хуулав)

Дорждамбын Баттогтох

Зохиолч Д.Батхуяг "Шинэ үеийн Монгол яруу найргийн 16 гарцаагүй", "Шинэ үеийн Монгол хүүрнэл зохиолын 16 гарцаагүй" гэсэн хоёр эсээ 2009 онд бичсэнийг нь Баяраагийн блогоос уншлаа. Яруу найргийн 16 гарцаагүйд миний хамгийн дуртай шүлэгч Баттогтохыг багтааж, доорх мөрүүдийг бичсэн байх юм. Ид шүлгээр амьсгалж, хэд гурван мөр холбох гэж үздэг байсан тэр үедээ Баттогтохын шүлгийн түүврийг хэвлүүлснийг дуулаад хүн хараас лавлан байж, сургийг нь Их Монгол дээд сургууль хавьцаа гарган очоод Д.Батхуяг гуайгаас учир явдлаа хэлж нөгөө номоо гуйн авч билээ. Хуучин блог дээрээ 2 номыг нь хоёуланг нь олоод авлаа гэж  их л хөөрч байсан санагдана. Түүнтэй холбоотой мэдээ сэлт харьцангуй бага байдаг байсан, сүүлийн үед харин утга зохиолынхон нэлээн бичих болж, шүлгэнд нь дуртай хүмүүс ч гайгүй олширч байх шиг... 

14. ДОРЖДАМБЫН БАТТОГТОХ

Монгол яруу найргийн ертөнцөд цэл залуугаараа мөнхрөн үлдсэн цөөхөн гайхамшигт хүмүүсийн нэг бол яахын аргагүй, бүр ямар ч аргагүй Дорждамбын Баттогтох билээ. Хэдийгээр олон хүн энэ залуугийн нэрийг сонсож дуулаагүй байж болох юм. Харин хожмын өдөр хайрладаг, бүр шүтэн дээдэлдэг яруу найрагчдын чинь тоонд энэ мөнхөд залуугаараа үлдсэн Баттогтох хэмээх нэр бичигдсэн байхад миний л хувьд гайхах зүйл үгүй. 1990-ээд онд монголын уран зохиолд асар том түрлэг, аюумшигтай том давалгаа болон орж ирсэн залуусын нэг, амьдрал хийгээд хүмүүст үнэн зүрхнээсээ хайртай, хорвоо хийгээд жамыг дэндүү эрт ухаарсан тэрээр” үйлийн үр үсэнд хүртэл бий” хэмээн бичиж байсан юм. 27 -хон жил амьдрахдаа 100 насалсан хүнээс ч илүү ертөнцийг таньж мэдсэн түүний шүлгүүд гэгээн тунгалаг сэтгэл, амьдралд тэмүүлсэн хүслээр дүүрэн байдаг юм. Өөрийнх нь бичснээр шувуу болон нисэн одсон тэрээр яруу найргаараа дамжуулан оюун санаагаа Монголын уран зохиолд үлдээсэн юм. Санах, дурсах эсэхийг амьд бидний сэтгэл зүрх л мэдэх хэрэг ээ.

Орчуулгын шинэ номын тухайд

Миний бие хоёр найзын хамт "The Start-Up of You" буюу “Та өөрөө старт-ап компани” хэмээх нэгэн номыг албан ёсны эрхтэйгээр орчуулан, тун удахгүй хэвлүүлэхээр зэхээд байгаа юм. Интернэт дэх ажил мэргэжлийн хамгийн том сүлжээ сайт ЛинкэдИнийг (www.linkedin.com) үүсгэн байгуулагч, энтрепренер, хөрөнгө оруулагч Рэйд Хоффман, шилдэг залуу энтрепренер Бэн Каснока нарын хамтран бичсэн энэ бүтээлийн талаар товч танилцуулъя.

-------------------

Хурдтай өөрчлөгдөж буй, даяаршсан, өнөөгийн ажил мэргэжлийн ертөнцийн хөгжилтэй хөл нийлүүлж, карьераа амжилттай удирдахын тулд та өөрийгөө шинээр байгуулагдсан, өсөн дэвжиж буй компани хэмээн сэтгэж, яг л старт-ап*** компани шиг бодож үйлдэх хэрэгтэй гэсэн санааг зохиогчид дэлгэрүүлэн өгүүлжээ. Өөрөөр хэлбэл старт-ап компани нь өрсөлдөөн ихтэй зах зээлд хөлөө олохын тулд өрсөлдөх давуу талаа хөгжүүлж, дасан зохицож, ухаалгаар эрсдэл хийж, танилын сүлжээ үүсгэж, үсрэлт хийх боломжийг эрэлхийлдэг шиг та ч бас карьертаа эдгээр стратегийг барих шаардлагатай аж. 

Ингэхдээ тэд Майкрософт, Aэпл, Яхүү, иБэй, Фэйсбүүк, Гүүгл зэрэг технологийн аварга компаниудын өлгийдсөн, дэлхийн шилдэг мэргэжилтнүүдийн ажиллаж амьдардаг Цахиурын хөндийн (Silicon Valley) сонирхолтой жишээнүүдийг олонтаа татаж, ажил бизнестээ амжилт олохыг хүссэн бүх насны хүмүүст хэрэг болохуйц гайхалтай зөвлөгөөг хүргэжээ. Тус ном хэвлэгдсэн даруйдаа Нью Йорк Таймс болон Волл Стрийт сэтгүүлийн бестселлер номын жагсаалтыг тэргүүлж, Экономист, Форбес, Форчун зэрэг олон мэдээллийн хэрэгслээс эерэг үнэлгээ авсан юм.

Ирээдүйд дасан зохицож, өөртөө хөрөнгө оруулж, карьераа ахиулахыг хүссэн монгол уншигчдадаа энэхүү бүтээлийг толилуулъя гэсэн бидний өөр нэг зорилго бол сүүлийн үед манайд бас ч гэж дуулдах болсон энтрепренершип хэмээх ойлголттой улам лав танилцуулах явдал юм. Номыг уншмагцаа та энтрепренер гэж хэн болохыг, энтрепренершип гээч нь яагаад хэрэгтэй тухай ойлгоно гэж итгэж байна.

-Номын албан ёсны вэбсайт: www.startupofyou.com

-Номын агуулгаар их сургуулиа төгсөж буй оюутнуудад зориулан бэлдсэн презентац. Тус нийтлэлийг одоогоор 7 сая орчим удаа нээн үзжээ: Amazing Career Advice For College Grads From LinkedIn's Billionaire Founder

--------------------------

*** Старт-ап гэж ихэвчлэн саяхан байгуулагдсан, хөгжлийн шатандаа яваа компанийг хэлдэг. Сүүлийн үед энэхүү нэр томъёог өндөр өсөлттэй ажиллах зорилготой технологийн вэнчур компаниудтай холбох болсон. Хөрөнгө оруулагч, зохиогч Пол Грахамын тодорхойлсноор “Старт-ап гэдэг бол хурдтай өсч хөгжих зорилготой компани. Дан ганц шинээр байгуулагдсан гэдэг нь компанийг старт-ап болгочихдоггүй. Мөн старт-ап нь заавал технологитой сүлбэлдэж, вэнчур санхүүжилт авч, эсвэл ямар нэг “гарц” хайх албагүй. Хамгийн чухал нь өсөлт! Старт-аптай холбогдон гардаг бүхэн өсөлт хөгжлөөс л улбаалдаг юм.”