Entrepreneurship

Бизнес эрхлэгч, судлаач, сонирхогч хүмүүст бизнесийн боловсрол олгох, мөн тэднийг бизнесээ амжилттай хөгжлүүлэхэд туслах гэж зорилгоо тодорхойлсон  Business 2 Business гэж санаа нь тун зөв, цаг үеэ олсон нэвтрүүлэг байна.  Ярилцаж буй сэдэв, салбарууд нь, орж буй зарим хүмүүс нь сонирхол татна. Гэвч хөтлөгч нь заримдаа ярилцлагаа сэтгэлд хүртэл хөтөлж явахгүй юмаа. Миний сонирхож явдаг, Монголын хөгжлийн талаарх эссэндээ бичсэн entrepreneurship-ийн талаар USI сургуулийн захирал Буянцогтоо гуайтай ярилцсан доорх дугаарт лав entrepreneur гэсэн нэр томъёог нэлээн удаан тайлбарлуулав. Уг нь нэвтрүүлгийн өмнө энэ тухай судлаад зочноос зөв оновчтой асуулт асуух замаар, хэлүүштэй чухал зүйл орхигдуулбал тэрийг нь сануулан дэмжих маягаар яриаг залвал... Товчхон хэлэхэд асуух асуулт, тодруулах зүйлээ ярилцлагын өмнө сайн бэлдэж, цэгцтэй ярих хэрэгтэй санагдав. За энэ бяцхан шүүмж ч яахав, гол зүйлдээ ороход:

Энэ ярилцлагыг үзээд entrepreneurship-ийн талаарх ойлголт маань сайхан цэгцтэй болов.


Мөн манай захирлын салбарынхаа  (Монголын үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл) талаар ярьсан нэг дугаар бийг далимд сонирхуулъя:

Goodbye NBA, Hello China

Миний үеийнхэнд хамгийн хүртээмжтэй байсан спорт нь сагс л байлаа (одоо ч байгаа). Тиймдээ ч бидний нэлээд хувь нь сагс үздэг, тоглодог, НБА (NBA) хэмээх хар арьстнууд голлосон дэлхий хамгийн шилдэг лигийн тоглогчдыг бид бишрэн ярьдаг билээ. Тэгвэл миний шүтдэг сагсчин Трэйси МкГрэйди (Т-Мак) НБА-гийн өмсгөлөө тайлж Хятадад тоглох болжээ. Нэг үе лигийн хамгийн шилдэг   авъяаслаг тоглогчдын нэг гэгдэж байсан түүний кареерийг бэртэл гэмтэл баллаж орхисон сон. Сүүлийн хэдэн улирал бэртэлтэйгээ тэмцэн нэлээн олон баг дамжсаны эцэст ийнхүү арга буюу өрсөлдөөн ихт энэ лигийг орхиж байна. 7 удаагийн бүх одод, 2 удаагийн лигийн тэргүүн оноо авагч түүний үдэлтийн захиа сэтгэл эрхгүй хөдөлгөсөн тул блогтоо хадгалахаар шийдэв. Сайхан захиа бичнэ гэдэг бас урлаг шүү.
----------------------------------------------------------------------------

Goodbye NBA, Hello China

There are times in life that a new road presents itself and it appears this time has come for me now. I am so proud of what I have accomplished these past 15 years playing in the NBA. It was a dream entering the league as I just turned 18 years old. I worked hard and poured my heart and soul into this game. I consider myself a student of the game as I have watched, studied and played with and against the best players in the world. The NBA was my University and I learned so much. The gratitude I feel is really immeasurable. I have experienced the best moments a player can experience and have had some dark ones too. Both equally important in helping shape me into the man I am today.

As I leave the league for now, there have been so many profound people who inspired me along my way. I have to say thank you for guiding me and having an enormous influence on the way I played basketball. Isaiah Thomas, Rich Devos, Leslie Alexander and John Gabriel, you believed in me and I thank you. Jeff Van Gundy, you exemplified the brilliance of what a great coach is. Steven A. Smith, you gave us players a voice and for that I thank you. Doug Christy, Charles Oakley, Dee Brown, Mugsy Bogues, Antonio Davis, Dell Curry, Kevin Willis, you all showed a young kid from Auburndale Florida how to be a better player. Kobe, you made me work harder and it was an honor to play against you. And Yao, we shared an experience together that will always be with me, thank you. Sonny & Pam Vaccarro showed me how there is loyalty and genuine friendship in this business. Arn Tellem and Tim Hoy, 15 years and you are still my agents. Thank you for guiding me throughout my career. When all is said and done, there is so many that made an impact on my life. I am one blessed man to have the love and never ending support of my wife CleRenda and the best 4 kids a man can ask for. But most important, I give glory and thanks to God. It is thru Him that I have been so blessed and I am forever thankful.

As I enter this next chapter, I am excited to play for Qingdao Eagles in China. I have been to China several times in the last few years and I love the people and the country. It will be an honor to play for them. Thank you to every fan that has followed me and believed in me. Injuries and all, I wouldn’t have changed a thing. I am proud of the mark I left on this game and am grateful to have been a part this league. It was a dream to play in front of all of you, each night, in every stadium. Thank you.

Tmac

Нэмэлт: One of best performances of this game by T-Mac. 13 points in 35 sec for the win.

Book review: Outliers or The Story of Success

Юм уншиж явахад энд тэнд нэлээн тааралддаг, New Yorker сэтгүүлийн сэтгүүлч Malcolm Gladwell-ын 2008 онд бичсэн, тухай үедээ нэлээн сенсааци тарьж байсан дээрх номыг уншлаа.

Зохиогч номын эхэнд ямар ч мундаг, авъяастай хүн байлаа ч хэзээ ч ганцаараа, бор зүрхээрээ амжилтад хүрдэггүй юм хэмээн бүтээлийнхээ гол санааг өгүүлж, үүнийгээ батлахаар цааш маш олон сонирхолтой жишээ, судалгаа дэвшүүлэн бичжээ.

Өөрөөр хэлбэл, аливаа ажил салбарт өндөр амжилт үзүүлнэ гэдэг хувь хүний өөрийнх авъяас, зан чанараас гадна төрж өссөн орчин нөхцөл (one's family, birthplace, even birthdate, and cultural legacy), аз эз (given opportunities) их нөлөөтэй байдаг,  амжилтын цаана эдгээр хүчин зүйлийг холбосон тодорхой логик байдаг юм шүү, тиймээс тэрхүү логикыг харгалзаж үзсэний дүнд хүн ирээдүйгээ ямар нэг хэмжээгээр таамаглах,  нөөц бололцоогоо дээд зэргээр гаргах боломжтой гэдгийг үзүүлэхийг зорьжээ. Ном Opportunity, Legacy гэсэн 2 бүлэгтэй.

-Битлз, Билл Гэйтс нар яагаад бусдаасаа "тасарсан" бэ? -Азиуд яагаад математикт гаргуун байдаг вэ? -Дэлхийн хамгийн өндөр IQ-тэй хүн яагаад кареергүй болсон бэ? ....

Битлз амжилтад хүрэх гал эрмэлзэлтэй (passion), авъяастай (talent) байсан. Тэд ахлах сургуулийн хамтлаг байхдаа Хамбург хотын клубт цэвэр тохиолдлоор уригдсан  (opportunity) нь тэдний ирээдүйн замыг засчээ. Тэд тэнд маш удаан хугацаанд хамтдаа тоглон өөрсдөдөө итгэлтэй болж, АНУ-д газардахад аль хэдийнэ 10000 цагийг (тус номонд гардаг аливаа ажил, мэргэжилд дээд зэргээр мэргэшихэд 10000 цаг зарцуулсан байх ёстой гэсэн дүрэм - hard work) зарцуулаад байжээ. Харин Билл Гэйтс чинээлэгдүү айлд төрсний ачаар 1968 онд 13-хан настай байхдаа сургууль дээрээ тухайн үед маш ховор компьютер дээр ажиллах боломжтой болсон байдаг. Гал эрмэлзэлтэй, авъяастай байсан Б.Гэйтс энэхүү алтан боломжийг алдсангүй, улмаар маш их цагийг дуртай зүйлдээ зарцуулан амжилтад хүрчээ. Азиудын хувьд будаа тариалдаг эртний уламжлал нь энэ хүмүүсийг айхавтар ажилч хичээнгүй, тэвчээртэй болгосон болохоор тэд махруу зан шаарддаг математикийн ухаанд илүү сайн байдаг ажээ. Харин дэлхийн хамгийн өндөр IQ-тэй хүн ядуухан айлд төржээ. Ийм айлын эцэг эх хүүхдээ хүмүүстэй хэрхэн харьцахыг зааж өгөхдөө нөгөө зиндааны эцэг эхчүүдээс хавьгүй тааруу байдаг байна. Энэ бол түүний "зэвэрсэн"-ий учир юм.

Дээр "Монгол тулгатын 100 эрхэм" нэвтгүүлгээр МCS-ийн Оджаргал захирлын ярьж байгааг сонсоход би их азтай хүн гэж байсныг санаж байна. Тэрээр бага байхдаа ах дүү 5-уулаа аав ээжээсээ өнчирсөн юм билээ. Тэр мэдээж бизнесийн мэдрэмжтэй (talent), гал эрмэлзэлтэй (passion), хөдөлмөрч (hardwork) байсан байж таарна. Гэхдээ Монголын №1 бизнесмен болоход төрж өссөн орчин нөхцөл хийгээд аз (opportunity) зайлшгүй нөлөөлөө болов уу. Өвгөнтийн архичид ч гэсэн дээ буруу цаг үед төрсөндөө л дэндүү арчаагаа алдаа биз. 20 жилийн дараа төрчихсөн бол шилжилтийн тэр ширүүн үед биш өдийд, архины татвар нэмэгдсэн энэ үед арай гайгүй зэрэгтэй гудраад явж байх байж дээ.

Та амжилт үзүүлэхэд бидний орчин нөхцөл, аз эз нөлөөлөх нь мэдээж ойлгомжтой зүйл байна шүү дээ гэж бодож магадгүй. Миний хувьд лав тэгтлээ эргэцүүлж боддоггүй байж. Тэгээд эдгээр зүйлсийг өөртөө ч тэр, улс орондоо ч хамаатуулан бодлоо. Би, бид ямар хүмүүс байсан бэ? Хуучнаасаа юу өвлөв? Одоо ямар байна? зэрэгт дорвитойхон, бэлэн хариулттай явж байх ёстой гэж санав. Тэгвэл -Ирээдүйд ямар болох ёстой вэ? гэдэгт хариулахад илүү дөхөм болох нь ойлгомжтой.

Хөгжлийн талаарх бодол

Миний бие саяхан Зориг сангийн Young leadership program хэмээх 22-25 насны ажлын талбарт гараад удаагүй залуусыг хөгжүүлэх, нийгмийн хөгжилд татан оруулах зорилготой хөтөлбөрт материалаа өгсөн юм. Шалгаруулалтын эссэ нь "Монголын хөгжлийн өнөөгийн чиг хандлага зөв үү, буруу юу? " гарчигтай байсан бөгөөд өргөн хүрээтэй энэ сэдвээр зарим нэг санал дэвшүүлснээ энд толилуулъя: 
-------------------------------------------------------------------------


(Part 2)

Монгол Улсын хөгжлийн чиг хандлага ямар байх ёстой вэ?

Улс нийгэмд маань дээр дурдсан шиг тулгамдсан асуудал цөөнгүй байвч өөдрөг залуу хүний хувьд илүү сайхан ирээдүй өмнө минь дурайж байна гэдэгт, улс орон маань цагаас цагт урагшилж яваа гэдэгт би эргэлзээгүй итгэдэг. Чухамхүү хөгжлийн энэ хурдыг улам түргэтгэх юмсан, залуу халуун насандаа хөгжингүй оронд амьдрах сан гэж хүснэ. Тиймдээ ч үүний тулд би хийх ёстой вэ гэж өөрөөсөө асууж, эхлээд “биеэ засъя, биеэ засаад гэрээ засъя, гэрээ засаад нийгмээ засъя” хэмээн өөрийгөө хөгжүүлэх чин хүсэлтэй залуучуудыг хамруулах тус хөтөлбөрт багтахыг туйлаас хүссэн билээ.

Миний бие эх орноо хөгжүүлэхийг хүсэгчдийн адил бусад улсын өндөр хөгжилд хүрсэн түүх, арга замыг сонирхон уншиж, чих тавьж явдаг бөгөөд үүнтэй холбоотойгоор 2011 онд АНУ-ыг үндэслэгч эцгүүдийн нэг Бэнжамин Франклины намтрыг (The autobiography of Benjamin Franklin) эх хэл рүүгээ орчуулан хэвлүүлсэн юм. Эдгээр туршлага болоод үзэл бодолдоо үндэслэн би дараах зүйлсийг манай улс хөгжлийн бодлогодоо тусгах, онцлох хэрэгтэй гэж үздэг:

НИЙГЭМЖИЛТ КАПИТАЛ (Social capital) ба ЖИНХЭНЭ ЛИДЕРҮҮД (True leaders): Манай улс үндсэн хуулиндаа “хүмүүнлэг, иргэний, ардчилсан нийгмийг цогцлоон байгуулна” гэж заасан хэдий ч шилжилтийн нийгмийн өнгөрөгч жилүүдэд хуулийн цоорхой ашигладаг, хэнэггүй завшиж чаддаг нь хождог, ёс суртахууны үнэлэмж ихээхэн уналтад орсноос хүнийг хэмжих зүй ёсны үнэт зүйлс хөсөр хаягдаад байв. Тэгвэл эдүгээ шинэ нийгмийн маань үндсэн элементүүд, хууль эрхзүйн орчин, институтууд нэг үеэ бодвол бэхжих хандлагатай болжээ. Цаашид манай орон жам ёсныхоо хөгжлийн дагуу нийгэмд хэрэгтэй хүмүүсийг, тийм үнэт зүйлийг шаардаж эхэлнэ. Иймийн учир зөв сэтгэлийг эрхэмлэгч, уйгагүй хөдөлмөрч, нийгмийн харилцаан дах зөв үнэлэмжийг дээдлэгч шинэ үеийнхэн нэгдэн нягтарч, түрэн орж ирэх зайлшгүй хэрэгтэй байна. 

Иргэний нийгэм гэдэг иргэд нь нийтээр даган мөрдөх итгэл үнэмшилтэй, ёс суртахуунтай байхын сацуу нийгмийн зохицуулалтад сайн дурын үндсэн дээр өргөнөөр оролцдог байж цогцолдог гэдэг. “Бэнжамин Франклин: Миний намтар” номонд Америкын колониуд албан ёсоор тусгаар тогтнолоо зарлахаас өмнө иргэд нь хэрхэн хоорондоо нэгдэн нягтарч, мэргэжлийн клуб, хандивын сургууль, буяны эмнэлэг зэрэг сайн дурын байгууллагуудыг олноор байгуулан нийгмээ байгуулж байсан тухай гардаг. Ингэж хүмүүс хоорондоо ИТГЭЛЦЭН (trust) хамтрах ЁС ГОРИМ (norms) тогтоон ДЭМТ ХАРИЛЦАА (networks) үүсгэсний дүнд НИЙГЭМЖИЛТ КАПИТАЛ (social capital) хэмээх хөгжлийг хангагч хүчин зүйл хуралдан бий болдог гэж Харвардын их сургуулийн эрдэмтэн Р.Д. Патнам үзсэн байдаг юм билээ. 

Тэгвэл энэ шинэ үеийнхнийг хүчээ нэгтгэхэд тэднийг түүчээлэн удирдах алсын хараатай, үүрэг хариуцлагаа ухамсарласан лидерүүд (элитүүд) зайлшгүй хэрэгтэй. Манай өнөөгийн нийгэмд өндөр мэдлэг чадвартай, бусдадаа үлгэрлэдэг, хэлсэндээ хүрдэг, хүрдэггүй юмаа гэхэд хариуцлагаа хүлээдэг, ёс суртахуунтай, тийм лидерүүд маш их үгүйлэгдэж байна. Монгол улс маань хөгжье гэвэл ийм лидерүүдийг хурдан бэлтгэх, бэлтгэгдсэн нэгийг нь байх ёстой газар нь саадгүй авчрах ёстой бөгөөд чухамхүү тэд л эргээд бусдыгаа үлгэрлэн дагуулж, соёлжин гэгээрүүлж, хамтдаа хөгжингүй нийгмийг бүтээж чадна.

ЭНТРЕПРЕНЕРШИП (Entrepreneurship): Энтрепренершип хэмээх монголчуудад тийм ч танил бус энэ ойлголт нь сүүлийн үед эдийн засгийн өсөлтөд ихээхэн хувь нэмэр оруулдаг тухай хөгжингүй орнуудын жишээн дээр яригдах боллоо. Аливаа инновацийг шинэ санаа санаачлага, бизнесийн авхаалж самбаа, санхүүгийн хөрөнгө нөөц гарган эдийн засгийн бараа бүтээгдэхүүн болгон хувиргадаг хүнийг энтрепренер гэдэг. Ихэвчлэн бизнес дээр яригддаг байсан тус ухагдахууныг сүүлийн үед нийгмийн энтрепреншип (social entrepreneurship), улс төрийн энтрепренершип (political entrepreneurship) хэмээн өргөн хүрээтэй хэрэглэдэг болж байна. Энтрепренер хүмүүс бүтээгч шинж чанартай бөгөөд өрсөлдөх давуу талаа сайн хөгжүүлдэг, дасан зохицомтгой, зөв эрсдэл хийдэг, соргог шалмаг байж сайхан боломжийг алдахгүй байдаг онцлогуудтай. 

Бичил санхүүгийн анхдагч гэгддэг Бангладешийн банкир Мухаммад Юүнэс банкнаас зээл авахгүй чадамжгүй ч зээлээ эргэн төлөх магадлалтай энтрепренерүүдэд ямар ч барьцаагүй бичил зээл олгон ихээхэн нэрд гарч 2006 онд Нобелийн энхтайвны шагналыг хүртсэн билээ. Тэрээр “Хүн гэдэг төрөлхөөсөө энтрепренер байдаг. Бид агуйд байхаасаа л хоолоо олж, өөрсдийгөө тэжээн, ажлаар хангадаг байв. Гэвч соёл иргэншлийн нөлөөгөөр бид энтрепренер шинжээ алдан жирийн ажилчид болж, энтрепренерүүд гэдгээ мартсан юм...” хэмээн энтрепренер сэтгэлгээ хүмүүсийг, улс орныг хөгжүүлдэг болохыг онцолсон нь бий.

Тэгвэл монголчууд бид энтренершип сэтгэлгээгээ хөгжүүлэх вэ? Миний бодлоор, хүсэл байвал энтрепренершипийг дэмжих тийм хэцүү биш ээ. Сургууль төгссөн залуус маань хүнд суртлын үүр уурхай гэгддэг төрийн алба руу шургалах бус хувийн салбарт хүчээ сорин баялаг бүтээх, гэр бүлийнхэн нь үүнийг дэмжихээс эхэлнэ. Иргэд нь уул уурхай биднийг хөгжүүлэхгүй гэдгийг сэхээрч, энэ хоёр аварга хөршийн дунд бид эдийн засгаа хэрхэн эрүүлээр хөгжүүлэх вэ? гэж байнга санаж сэрж явахаас энэ процесс эхэлнэ. Саяхнаас манай зарим нэг дээд сургууль энэ чиглэлээр элсэлт авч эхэлж байгаа нь, зарим залуус өөрийгөө энтрепренер хэмээн нэрийдэж нийгэмд баялаг бүтээхээр тэмүүлж буй нь тун сайшаалтай хэрэг бөгөөд эдгээрийг дэмжээд өгвөл энтрепренершипийн хөгжилд ихээхэн тустай болов уу. 

Хүн ам цөөтэй, хүчирхэг хөршүүдтэй манай улс ижил төстэй Швейцарь, Сингапур зэрэг орнуудын жишгээр мэдлэг боловсролыг өрсөлдөх давуу талаа болгон хөгжүүлэх, УИХ-ын гишүүн асан Д.Энхбатын хэлдгээр Minegolia бус Mindgolia болох зайлшгүй шаардлагатай. Бүх иргэд нь дор хаяхад англи хэлээр чөлөөтэй ярьдаг, аливаа технологийн дэвшил, инновацийг хурдан шалмаг нэвтрүүлдэг байж гэмээнэ хөршүүдээсээ хамаарал багатай, өөрийн гэсэн хөгжлийн хөшүүрэгтэй болох юм.